| EEN SCHAAKRECHTDRAMA IN GRONINGEN |
|
Tijdens het Harmonie schaaktoernooi in Groningen, de dag voor kerst 2003, voltrekt zich een schaakrechtdrama. De hoofdrolspelers zijn: de scheids- rechter, Jan Smeets, zijn tegenstander Igor Kurnosov, grootmeester en Russisch jeugdkampioen tot 18 jaar, en de commissie van beroep. Smeets heeft belang niet te verliezen. Hij probeert een grootmeesternorm te halen: 6 punten uit 9 partijen levert een grootmeesterresultaat op. In de vierde ronde claimt hij remise omdat gedurende vijftig zetten geen stuk is geslagen. De claim wordt afgewezen, omdat in de laatste tijdnood- fase van de partij beide spelers niet hebben genoteerd en uit een recon- structie van de partij blijkt dat de norm niet is gehaald. In bezwaar wordt de claim op grond van een andere reconstructie toegewezen. De ingrediënten van deze tragedie: de taak van de scheidsrechter, de laatste tijdnoodfase en de 50-zetten-regel. Eerst moeten deze uiteengezet worden. Dan pas kan het drama begrepen worden. 1. De taak van de scheidsrechter In de artikelen 13.3, 13.6 en 13.1 van de FIDE-regels staat de taak van een scheidsrechter beschreven. Om in een formule weer te geven (zie ook: De bevoegdheid van de scheidsrechter  ):in het oog houden - niet ingrijpen - tenzij specifieke regel - dan strikt naleven De hoofdregel is dat een scheidsrechter de partij in het oog moet houden, en niet mag ingrijpen. Tenzij er een specifieke regel is die regelt dat de scheidsrechter verplicht is in te grijpen. Als zo'n regel er is, is een scheids- rechter bevoegd en moet hij de FIDE-regels strikt naleven. Bij tijdnood, dat is de fase waarin een speler minder dan vijf minuten over heeft op zijn klok, geldt zo'n specifieke regel. Indien beide spelers in tijd- nood zijn, bevat artikel 8.5 onder a een voorschrift voor de scheidsrechter om ervoor te zorgen dat de partij wordt genoteerd. Dat artikel is van dwingendrecht ('moet') en er kan om die reden niet van worden afgeweken. De scheidsrechter dan wel zijn assistent is verplicht te noteren. Dat is een opdracht uit de FIDE-regels aan de scheidsrechter. Indien de scheidsrechter dan wel zijn assistent het vervolg van de partij niet noteert, kan hij wegens plichtsverzuim ter verantwoording worden geroepen. 2. De laatste tijnoodfase De FIDE-regels stellen al het mogelijke in het werk ervoor te zorgen dat een partij wordt behouden. Voor schakers en de scheidsrechter gelden verplich- tende bepalingen om zoveel mogelijk te garanderen dat de partij volledig wordt genoteerd. In de tijdnoodfase is er geen definitieve, maar slechts een tijdelijke ont- heffing van de plicht tot noteren. Deze ontheffing is slechts geldig zolang de tijdnood duurt. Indien beide spelers in tijdnood zijn heeft de betrokken scheidsrechter dan wel zijn assistent een dwingende opdracht zijn best te doen de partij te noteren. Zodra een vlag is gevallen, moeten de spelers hun notatieformulieren bijwerken. De tijdelijke ontheffing wordt dus niet omgezet in een definitieve. Door de aantekeningen is de gehele partij behouden. En dat is de bedoeling van de regelgever. Bovendien kan aan de hand van die aantekeningen nagegaan worden of een remiseclaim van een driemaal stelling herhaling of de vijftig-zetten-regel correct is. Dit is niet anders indien beide partijen in tijdnood zijn in de eindfase van de partij. Ook dan is de scheidsrechter verplicht de partij te noteren, dan wel rust op hem de plicht ervoor te zorgen dat een assistent die partij noteert. Vergelijk: De zaak van de niet noterende scheidsrechter, Mededelingenblad HSB van 30 april 2003 en de beslissing van de Commissie van Beroep van 21 januari 2003 over de zaak van de niet noterende scheidsrechter. Zie: De zaak van de niet noterende scheidsrechter Zie: De beslissing van de commissie van beroep in die zaak Schematische weergave indien beide spelers in tijdnood zijn: a. op de scheidsrechter rust de plicht zoveel mogelijk te garanderen het behoud van de schaakpartij b. scheidsrechter noteert de partij c. indien scheidsrechter verhinderd is wijst hij een assistent aan die noteert d. geldt ook bij laatste tijdnoodfase. 3. De 50-zetten-regel In artikel 9.3 is geregeld: 9.3 De partij is remise, als een aan zet zijnde speler terecht claimt dat a) er met de door hem genoteerde en aan de arbiter meegedeelde zet de situatie is bereikt, dat er met de laatste 50 opeenvolgende zetten van beide spelers geen pion is verzet en geen stuk is geslagen, of b) er met de laatste 50 opeenvolgende zetten van beide spelers geen pion is verzet en geen stuk is geslagen. Vereisten voor de vijftig-zetten-regel Wil een beroep op de 50-zetten-regel slagen, moet er een claim liggen van de verzoekende schaker. Zonder claim geen toepassing van de regel. Als bijvoorbeeld Bianca Muhren na zestig zetten waarin geen pion is verzet, de remiseclaim niet indient, mag een scheidsrechter ambtshalve de 50-zetten-regel niet toepassen. Er bestaat namelijk geen specifieke regel die luidt dat een scheidsrechter in zo'n geval bevoegd is. Integendeel, uitdrukkelijk staat in artikel 9.3 dat de 'aan zet zijnde speler' claimt. Ten onrechte meent Herman Grooten dan ook dat een scheidsrechter die bevoegdheid wel bezit. Vergelijk: Schaak- magazine, februari 1999, bladzijde 20 'scheidsrechter voelt situatie niet aan'. In artikel 9.4 is geregeld dat als een speler een zet doet zonder remise te claimen, hij 'bij die zet het recht verliest' zich te beroepen op de 50-zetten-regel. Hij moet wachten tot hij weer aan zet is. Dan mag hij wel een claim indienen. Hieruit blijkt dat een remiseclaim niet kan worden ingediend of gehonoreerd na afloop van de partij. Vast moet staan dat er vijftig opeenvolgende zetten zijn gedaan. Het is een gepuzzel om dat goed vast te stellen. Als Smeets op de 65e zet hxg4 doet en er daarna geen slagzet of een pionzet wordt gedaan, rijst de vraag wie als eerste met succes mag claimen. Antwoord: op de 65e zet doet Kurnosov de eerste zet waarmee rekening gehouden moet voor de 50-zetten-regel; op de 66e zet Smeets de eerste, tel daar nog 49 zetten bij op: 66+49=115. Na Smeets' 115e zet hebben beide spelers 50 zetten voltooid. Indien Smeets zijn 115e zet noteert en deze aan de scheidsrechter meedeelt maar de zet nog niet doet, is de situatie van artikel 9.3 onder a bereikt. Het ten onrechte claimen gaat niet ongestraft. De FIDE-regels zijn op dit punt hard. Het betreft hier een keuze van de regelgever die door de scheidsrechter moet worden gerespecteerd. Wellicht is het achterliggende idee van de norm het tegengaan van misbruik. Indien geen straf staat op een onterechte remiseclaim kan iemand een partij voor korte tijd stilleggen om aan extra bedenktijd te komen. Indien bijvoorbeeld Smeets op de 114e zet claimt, wordt zijn claim afge- wezen. Grenzen zijn grenzen, het is wederom een keuze van de regelgever die een scheidsrechter moet respecteren. Een scheidsrechter is op grond van artikel 13.1 verplicht zich te houden aan de norm van 50 zetten. Hij heeft geen scheidsrechterlijke bevoegdheid om op humanitaire gronden af te wijken van die norm. Het gevolg van de afwijzing is, dat de scheidsrechter op grond van artikel 9.5, onder b dwingendrechtelijk verplicht is Kurnosov een extra bedenktijd toe te kennen van drie minuten. Daarnaast moet de scheidsrechter wanneer Smeets meer dan twee minuten op zijn klok heeft, de helft van de reste- rende tijd van Smeets aftrekken tot een maximum van drie minuten. Als Smeets meer dan een minuut maar minder dan twee minuten over heeft, wordt zijn resterende tijd een minuut. Als Smeets minder dan een minuut heeft, moet de scheidsrechter de klok van Smeets niet corrigeren. Daarna gaat de partij verder en moet de meegedeelde zet worden gedaan. 4. De zaak Smeets/Kurnosov Het zetverloop Het zetverloop van de dramatische partij Smeets - Kurnosov is bekend tot de 65e zet. Groningen, 24 december 2003, Harmonie-toernooi. Smeets, Jan - Kurnosov, Igor Vierde ronde. 1. e4 e5 2. Pf3 Pc6 3. d4 exd4 4. Pxd4 Pf6 5. Pc3 Lb4 6. Pxc6 bxc6 7. Ld3 d5 8. exd5 cxd5 9. De2+ De7 10. Dxe7+ Kxe7 11. Bd2 c6 12. Pa4 Lxd2+ 13. Kxd2 Kd6 14. c4 Le6 15. cxd5 cxd5 16. Pc3 Ld7 17. f3 Thb8 18. Tab1 a5 19. b3 Tb6 20. Thc1 Tab8 21. Pe2 Tb4 22. Tc2 h5 23. Tcb2 a4 24. Kc1 Tc8+ 25. Tc2 Ta8 26. bxa4 Tbxa4 27. Tb6+ Ke7 28. Pc3 Ta3 29. Tb4 Le6 30. Kb2 Pd7 31. Td2 Pe5 32. Lb5 Pc4+ 33. Lxc4 dxc4 34. Td4 T3a5 35. a4 g5 36. Ka3 Te5 37. Te4 Kf6 38. Tb5 Txb5 39. Pxb5 Ld7 40. Pc3 Le6 41. Kb4 g4 42. fxg4 hxg4 43. g3 Tb8+ 44. Pb5 Ke7 45. Td4 Ta8 46. Td2 Ld7 47. Tc2 Le6 48. Pc7 Tb8+ 49. Kc5 Tc8 50. Kc6 Ld7+ 51. Kb7 Lxa4 52. Txc4 Ld7 53. Td4 Td8 54. Pd5+ Ke8 55. Kc7 Tc8+ 56. Kd6 Tc6+ 57. Ke5 Kf8 58. Pf6 Te6+ 59. Kf5 Lc8 60. Kg5 Te5+ 61. Kh4 Kg7 62. Pxg4 Te2 63. h3 f5 64. Td6 fxg4 65. hxg4. Vast staat dat op die 65e zet Smeets nog 1 minuut en 10 seconden bedenktijd heeft. Stelling na 65e zet van wit: wit: Kh4, Td6, pion g3 en g4 zwart: Kg7, Te2 en Lc8. Nu in de laatste tijdnoodfase de partij niet is genoteerd, rijst de vraag hoe bewezen kan worden of aan de vereisten van de 50-zetten-regel is voldaan. Dan gaat het erom of Smeets dat moet bewijzen of dat Kurnosov moet bewijzen dat aan de vereisten niet is voldaan. Uit artikel 9.3 blijkt dat de bewijslast ligt bij Smeets, hij is degene die claimt. En wie claimt moet bewijzen. Smeets verkeert echter in bewijsnood. Het vervolg van zijn partij is na de 65e zet niet genoteerd. Toch zal Smeets op enigerlei wijze moeten aangeven dat er 50 zetten zijn gedaan, en niet 49. En 50 zetten is veel. Als Kurnosov ontkent en een reconstructie niet mogelijk is, kan niet vastgesteld worden hoe de partij is verlopen. Smeets slaagt dan niet in zijn bewijs. Dan moet zijn verzoek afgewezen worden. Versie hoofdarbiter De hoofdarbiter Harmonie Schaaktoernooi 2003, Koos Stolk, is zo vriendelijk geweest mij voor de compleetheid zijn versie van het geheel te geven. Door een communicatiestoornis is de partij van Smeets - Kurnosov niet goed in de gaten gehouden. Op een laat moment wordt de hoofdarbiter geattendeerd op de situatie aan dat bord. Hij geeft onmiddellijk opdracht aan de persoon die het demonstra- tiebord bedient - en de notatie bijhoudt tot het moment waarop door de snelheid van zetten noteren niet meer mogelijk is - de zetten te turven. De hoofdarbiter neemt de partij in ogenschouw. Smeets heeft dan nog 20 seconden bedenktijd, Kurnosov ongeveer drie minuten. Even later claimt Smeets remise op grond van de 50-zetten-regel. Mede aan de hand van informatie van de persoon die het demonstratiebord bedient, reconstrueert de hoofdarbiter hoeveel zetten er zijn gedaan na de 65e zet van wit. Op grond daarvan deelt hij de spelers mee dat er 30 zetten zijn gedaan. De hoofdarbiter beslist dat hij onmogelijk heeft kunnen vaststellen dat Smeets 50 zetten heeft gedaan. Na de hervatting worden nog in 10 seconden tijd - zoals vastgesteld door de hoofdarbiter - 19 zetten gespeeld totdat Smeets' vlag valt. Kurnosov wint. Tegen deze beslissing stelt Smeets beroep in. De beroepscommissie recon- strueert de partij eveneens, maar komt tot een ander oordeel. Gezien de 19 zetten gedaan in de door de hoofdarbiter vastgestelde tijd van 10 seconden berekent de commissie aan de hand van het tijdstip waarop de laatste slagzet heeft plaatsvonden dat het aannemelijk is dat er meer dan 50 zetten zijn gespeeld. De commissie wijzigt de uitslag in remise. Nu gaat het er in dit stukje niet om of deze beslissing al of niet juist is. Waar het om gaat is dat scheidsrechters zich bewust moeten zijn van de noodzaak van het noteren van een partij ook in de laatste tijdnoodfase. 5. Altijd doorspelen In de negende ronde doet zich in de partij Bart Michiels - Igor Kurnosov ook een geval voor van de 50-zetten-regel. Het zetverloop: 1.e4 c5 2.Pf3 Pc6 3.d4 cxd4 4.Pxd4 Pf6 5.Pc3 d6 6.Be2 e5 7.Pf3 h6 8.0-O Be7 9.Te1 O-O 10.h3 Te8 11.Lf1 Lf8 12.b3 a6 13.a4 b6 14.La3 Lb7 15.Dd2 Dc7 16.Pd5 Pxd5 17.exd5 Pb8 18.c4 Pd7 19.a5 bxa5 20.Lb2 Pc5 21.Dc3 Le7 22.Txa5 Pxb3 23.Dxb3 Dxa5 24.Dxb7 Tab8 25.Dd7 Dd8 26.Dxd8 Texd8 27.La3 Tb3 28.Pxe5 Txa3 29.Pc6 Te8 30.Txe7 Kf8 31.Ta7 Tc3 32.g3 Tc1 33.Kg2 g6 34.Txa6 Tee1 35.Ld3 Tc3 36.Lf1 Tcc1 37.Ld3 Tc3 38.Pb4 Tb3 39.Pc2 Tc1 40.Le4 f5 41.Lf3 Ke7 42.Ta7+ Kf6 43.Td7 Tb6 44.Pd4 Txc4 45.Pc6 Tc2 46.Txd6+ Kg7 47.Td7+ Kf6 48.Pd4 Td2 49.Pe2 Tbb2 50.Td6+ Kf7 51.Te6 h5 52.Te3 Kf6 53.h4 Kf7 54.Te6 Tbc2 55.Kh2 Tb2 56.Pf4 Txf2+ 57.Lg2 Tfd2 58.Ta6 Ta2 59.Txa2 Txa2 60.Kg1 Ta3 61.Kf2 Ta2+ 62.Ke3 Ta3+ 63.Pd3 Ke7 64.Lf3 Kd6 65.Kd4 Ta4+ 66.Ke3 Ta3 67.Ke2 Ta2+ 68.Kf1 Ta3 69.Le2 Kxd5 70.Pf4+ Ke4 71.Kf2 g5 72.Pxh5 gxh4 73.gxh4 Th3 74.Pg3+ Kf4 75.Ph5+ Ke5 76.Lf3 f4 77.Kg2 Txh4 78.Kf2 Th2+ 79.Kf1 Kd4 80.Pxf4 Ke3 81.Lb7 Stelling na 81e zet van wit: wit: Kf1, P4, Lb7 zwart: Ke3, Th1. 81. ... Kxf4 82.Ke1 Tb2 83.Lc6 Ke3 84.Kf1 Tf2+ 85.Kg1 Tf6 86.Lb7 Tg6+ 87.Kf1 Tg7 88.Lc6 Tc7 89.Ld5 Tc2 90.Lb7 Kf4 91.Ke1 Tb2 92.Lc6 Tb6 93.Ld5 Ke3 94.Kf1 Kd4 95.La8 Ta6 96.Lb7 Ta7 97.Lc6 Tf7+ 98.Ke2 Tc7 99.La8 Tc3 100.Lb7 Tb3 101.La8 Tb2+ 102.Kf3 Kc5 103.Le4 Kd6 104.Ke3 Ke5 105.Lc6 Tb3+ 106.Kd2 Kd4 107.La8 Tb2+ 108.Ke1 Kd3 109.Kf1 Ke3 110.Lc6 Tb4 111.La8 Tf4+ 112.Kg2 Tf2+ 113.Kg1 Tf8 114.Lb7 Kf4 115.Kf2 Tb8 116.Lc6 Tb2+ 117.Kf1 Tc2 118.Lb7 Ke3 119.Kg1 Tb2 120.Lc6 Ke2 121.Ld5 Tb4 122.Lc6 Tg4+ 123.Kh2 Kf2 124.Kh3 Tg6 125.Lb7 Ke3 126.Kh4 Kf4 127.Kh3 Tg7 128.Lc6 Tg3+ 129.Kh2 Kg4 130.Ld7+ Kh4 131.Lc6 Tc3 132.Lb7 Tc2+ 133. Kg1 Kg3 Stelling na 133e zet van zwart: wit: Kg1, Lb7 zwart: Kg3, Tc3 Tijdens deze partij gaat de eindfase zeer snel: vanaf zet 70 noteren beide spelers niet meer, Michiels heeft op dat moment ongeveer twee minuten en Kurnosov ongeveer drie minuten. Met behulp van twee scheidsrechters is de gehele partij genoteerd, de een de witte zetten, de ander de zwarte zetten. Op het moment waarop Michiels nog 40 seconden bedenktijd heeft, claimt hij remise op grond van artikel 10.2 (versneld beëindigen). De hoofdarbiter deelt de spelers mee dat hij de beslissing uitstelt tot na het vallen van de vlag. Na het vallen van de vlag stelt de hoofdarbiter vast dat er 66 zetten zijn gespeeld na de laatste slagzet. Op grond van het getoonde spel en de slotstelling (die is anders dan op de website, er zijn meer zetten gespeeld dan vermeld, aldus de hoofdarbiter) besluit hij de claim toe te wijzen. Kurnosov heeft daar direct vrede mee. Omdat het gaat om een eindspel toren en loper rijst bij enkelen helaas de vraag of Kurnosov sportief handelt door door te spelen. Als we met zijn allen afspreken dat er regels zijn, moeten we geen commentaar leveren als iemand van die regels gebruik maakt. Indien beide spelers in tijdnood zijn, leeft een scheidsrechter strikt de FIDE-regels na, blijft noteren en onthoudt zich van een moreel oordeel. De hoofdarbiter heeft mij verzekerd dat Kurnosov zich zeker niet onsportief heeft gedragen. 6. De toekomst Hoewel de scheidsrechters in Groningen alert zijn, had wat hen in de zaak Smeets/Kurnosov is overkomen in Nederland nagenoeg elke scheidsrechter kunnen overkomen. Om onduidelijke redenen lappen heel veel scheidsrech- ters artikel 8.5 onder a aan hun laars. Een zaak als die van Smeets/Kurno- sov hing dan ook in de lucht: vroeg of laat moest het wel fout lopen. Van het niet noteren door een scheidsrechter komt ellende. Scheidsrechters moeten strikt artikel 8.5 onder a naleven en handelen overeenkomstig de beslissing van de Commissie van Beroep van 21 januari 2003. Een vraag. Op grond van artikel 13.6 mag een scheidsrechter ook aan een speler in tijdnood niet vertellen hoeveel zetten er zijn gedaan. Een speler die op grond van artikel 8.4 het recht heeft om niet te noteren tast dan in het duister hoeveel zetten hij heeft gedaan. Waarom is de regelgever zo sadistisch dat een scheidsrechter moet zwijgen, wat is het achterliggende idee van dat verbod? Einduitslag Harmonie Schaaktoernooi 2003 1. Nijboer 7.0 punten 2. Kurnosov 6.5 3. Smeets en Gagunashvili 6.0 Met dank aan Koos Stolk die een concept van commentaar heeft voorzien. © 2004 Pieter de Groot |
 VORIGE | VOLGENDE |
|
BEVOEGDHEID VAN DE SCHEIDSRECHTER |
|
Artikel 'Bevoegdheid van de scheidsrechter' door Pieter de Groot. Lees verder |
|
NIET NOTEREN DOOR SCHEIDSRECHTER |
|
Artikel 'De zaak van de niet noterende scheids- rechter' door Pieter de Groot. Lees verder |
|
Artikel 'De beslissing van de commissie van beroep in de zaak van de niet noterende scheidsrechter' door Pieter de Groot. Lees verder |
|
WILT U REAGEREN? |
Pieter de Groot stelt een inhoudelijk reactie op de schaakrechtartikelen zeer op prijs. Natuurlijk kunt u ook vragen stellen over de behandelde onderwerpen. Pieter de Groot |
