| EEN KENNELIJK DEFECTE KLOK |
|
Bij dit artikel hoort de schaakrechtsvraag van de maand juli 2005: 'Een be- weerdelijk kennelijk gebrekkige klok'. Die vraag gaat over een geval dat zich in mei van dit jaar heeft voorgedaan in de Leidse schaakbond. Lees verder  Samenvatting Onder punt 1 staat dat de FIDE slechts twee type klokken heeft goed- gekeurd. Klokken zijn kwetsbaar en kunnen gebreken hebben, zoals aangegeven in punt 2. In punt 3 wordt een beslissing besproken van de competitieleider van de KNSB over een zaak die gaat over een klok met een kennelijk gebrek. De oorzaken van gebreken worden aangegeven in punt 4. De gevolgen van een defecte klok in punt 5. En in punt 6 dat spelers klokken moeten behandelen 'zoals het hoort'. In punt 7 dat een scheidsrechter eigenmachtig of op verzoek moet optreden tegen onjuist gebruik van klokken. In punt 8 wat de passende straf is die een scheidsrechter moet toekennen. In punt 9 dat het kwaad de speler zelf straft. Punt 10 gaat over de taak van de scheidsrechter. In punt 11 wordt de vraag of een scheidsrechter tussentijds tijden moet noteren, ontkennend beantwoord. Tot slot wordt in punt 12 afgerond hoe tegenwoordig het moderne schaakrecht luidt. 1. Van FIDE-wege goedgekeurde klokken Klokken zijn kwetsbaar. Sommige zijn zelfs onbetrouwbaar. Voorlopig heeft de technische commissie van de FIDE slechts de 'DGT 2000' en de 'DGT XL' (DGT staat voor Digital Game Timer) goedgekeurd, aldus FIDE website 21 december 2004, zie ook Gijssen, januari 2005, 'Breaking the law'. Lees verder Andere typen klokken zijn dus afgekeurd, althans niet goedgekeurd. Het is jammer dat de keuringsrapporten niet openbaar zijn, zoals die van de Consumentenbond dat wel zijn. Een deel van de procedure over de goedkeuring van schaakklokken is opgenomen in de 'Standaarden voor schaakbenodigdheden en toernooi- plaatsen voor FIDE toernooien'. De FIDE zal voor de toekomst deze proce- dure verhelderen, vergelijk Gijssen januari 2005. De DGT XL klokken met de serienummers 27500-28500 bevatten overigens gebreken. Deze klokken kunnen kosteloos terug worden gezonden voor vervanging, vergelijk Gijssen maart 2005, 'The 2005 Aeroflot Festival'. 2. Gebreken In Utrecht op de bijeenkomst voor scheidsrechters heeft Arrian Rutten een aantal voorbeelden gegeven van gebreken bij klokken. a. Een klok heeft verschillende 'standen'. Wanneer een speler zijn eigen klok heel zacht indrukt kan de hendel op een iets eerdere stand blijven hangen, zodat zijn eigen klok blijft lopen. Dit euvel doet zich niet voor bij een goed werkende DGT-klok. Als die heel zacht wordt ingedrukt, gaat de hendel toch helemaal omlaag en stopt de eigen klok met lopen. b. Rutten heeft flink wat DGT-klokken gezien, waarbij iemand niet meer kan zien wie aan zet is. Bijvoorbeeld beide hendels veren terug naar een positie halverwege, zodat beide hendels even hoog staan. c. Ook kan het gebeuren, dat een speler bij het indrukken van zijn klok zijn hendel zo terugveert dat de andere klok spontaan weer wordt ingedrukt en zijn eigen klok weer gaat lopen. Volgens Rutten gebeurt dat als een speler zijn eigen klok vrij hard indrukt. d. Overigens heeft Rutten een keer in een KNSB-wedstrijd geconstateerd dat bij een DGT-klok beide klokken liepen. Hij dacht dat dit nooit bij een DGT-klok kon gebeuren, totdat hij het met mijn eigen ogen zag. Op het forum van www.utrechtschaak.nl beschrijft Pascal Losekoot dezelfde ervaringen als Rutten. Hij schrijft dat het probleem van de klokken zich vooral voordoet bij de eerste generatie digitale schaakklokken. 'Dit is al te merken als je geen 'klik' hoort. Als je de klok dan iets te hard inslaat (bij indrukken gaat het meestal wel goed), dan springt de balans weer omhoog en blijft je eigen klok lopen.' De DGT2000's hebben volgens hem minder last van dit euvel, hoewel ook daar wellicht in de loop van de tijd slijtage een rol gaat spelen. Kees Schrijvers meldt op datzelfde forum dat hij heeft meegemaakt dat op een toernooi alle DGT-klokken na enkele ronden werden vervangen door de welbekende oude klokken. 'Teveel nieuwe klokken bleken onbetrouwbaar. Het zal je maar gebeuren (als organisator en als klokkenmaker),' aldus Schrijvers. 3. De zaak Stukkenjagers - Eindhoven In klasse 1B van de KNSB op 16 april 2005 in een partij tussen Bas van der Plassche (Eindhoven) en Herman Grooten (Stukkenjagers) doet zich een klokincident voor. De vlag van de Eindhoven speler valt voor de 40e zet, maar de scheids- rechter beslist dat de partij voortgezet moet worden wegens een kennelijk defect aan de klok. Stukkenjagers tekent bezwaar aan bij de competitie- leider van de KNSB. De scheidsrechter licht zijn beslissing bij de competitieleider van de KNSB als volgt toe: 'Bas van der Plassche had nog 19 seconden op de klok en Herman Grooten nog 41 minuten. Er zijn op dat moment 36 zetten gedaan. Bas doet een zet en drukt zijn klok (DGT-klok) in. Ik zie dat hij de klok indrukt en dan nog 10 seconden op de klok heeft staan. Herman buigt voorover om na te denken over zijn zet. Ik kijk ondertussen even rond naar de andere borden. Opeens wijst Herman naar de klok en daar staat nu opeens -59 bij Bas. Ik loop naar het bord toe. Maar ik heb toch duidelijk gezien dat Bas zijn klok heeft ingedrukt en Herman nog geen zet heeft gedaan. Ik concludeer dus een defecte klok en geef aan dat ik deze ga vervangen.' Stukkenjagers geeft zijn visie als volgt weer. 'Toen het voorval plaatsvond, stond de wedstrijdleider vrij ver van het bord waar zich de gebeurtenissen afspeelden. Er zijn meerdere toeschouwers die dat na afloop kunnen getuigen; twee getuigen van buitenaf (geen clubleden van De Stukken- jagers) zijn bereid hierover een verklaring af te leggen, mocht dat nodig geacht worden. Stukkenjagers geeft ook aan: Op dat moment verscheen de wedstrijdleider (die tijdens dit voorval niet dichtbij het bord stond) ten tonele.' De visie van Eindhoven. 'Dat zijn klok is ingedrukt kan duidelijk gezien worden door naar de witte armpjes van de digitale klok te kijken: bij wit wees deze duidelijk naar beneden (Bas had wit) en bij zwart duidelijk omhoog. Bas was de eerste die opmerkte dat zijn klok foutief had doorge- lopen en meldde dit aan zijn tegenstander en hierbij ook de wedstrijdleider aankijkend. De wedstrijdleider stond vlakbij op nog geen twee meter afstand en had alles nauwlettend gevolgd.' De beslissing van de competitieleider: 'De meningen over het feit of de wedstrijdleider alles gezien heeft zijn derhalve verdeeld in twee kampen. Ik ga er vanuit dat het rapport van de wedstrijdleider klopt, mede wegens zijn nauwkeurige beschrijving, en dat hij alles goed heeft kunnen zien. Artikel 6.11 van de FIDE regels luidt: Elke aanduiding van de klokken is beslissend tenzij er sprake is van een kennelijk gebrek. Een schaakklok met een kennelijk gebrek moet worden vervangen. De arbiter moet met uiterste nauwkeurigheid bepalen welke tijden op de nieuwe schaakklok moeten worden aangebracht. Op grond van bovenstaande concludeer ik dat de wedstrijdleider een terechte beslissing volgens artikel 6.11 heeft genomen en wijs ik het protest van Stukkenjagers af.' 4. Oorzaken gebreken Er spelen verschillende factoren een rol die maken dat een klok kapot gaat. In de eerste plaats kan gedacht worden aan technische mankementen van de klok zelf, zoals de technische commissie van de FIDE heeft onderzocht. Dan gaat het om defecten die worden toegerekend aan de klok zelf. Voorts aan slijtage. Hoe goed een klok ook is, zij kan slijten. In de derde plaats aan het krachtige gebruik van een schaker. Over dit laatste gaat het vervolg van dit artikel. 5. Gevolgen defecte klok Defecte klokken zijn een schadepost voor een vereniging. In de eerste plaats kan het leiden tot contributieverhoging. En een voorstel tot verhoging leidt tot langdurige vergaderingen van de algemene ledenvergadering van een vereniging. Indien die verhoging achterwege blijft, leidt dit in de tweede plaats tot een aanzienlijke werklastvermeerdering voor vrijwilligers om sponsors te zoeken. Vrijwilligers die hun kostbaar vrije tijd beter kunnen besteden. Tot slot leidt krachtig gebruik van een klok tot verdeeldheid binnen een vereniging. Namelijk schakers die dit gedrag kennelijk gewoon vinden, en zij die zich eraan ergeren. 6. Behandelen zoals het hoort 'De spelers moeten de schaakklok juist behandelen. Het is verboden er op te slaan, hem op te tillen of om te gooien. Onjuiste behandeling van de klok wordt bestraft overeenkomstig artikel 13.4,' aldus artikel 6.8 onder c. In de Engelse tekst staat: to handle the chess clock properly. Dat wil zeggen de klok behandelen op de juiste manier of zoals het hoort. Ook staat er dat het is ' forbidden to punch it forcibly'. ' Forcibly' betekent: gewelddadig, krachtig. De regel van artikel 6.8 onder c spreekt voor zich. De achterliggende gedachte komt overeen met die die ook geldt in de samenleving. De regel namelijk dat een ieder voorzichtig ('met respect') hoort om te gaan met gemeenschapsspullen. Ook in het schaakspel mag van een speler verwacht worden dat hij of zij op zorgvuldige wijze omgaat met het materiaal van de vereniging of met dat van een toernooi-organisatie. Dat spreekt zo voor zich dat daar eigenlijk een specifieke regel in de FIDE-regels niet voor nodig is. Zo is het op zich pijnlijk indien een schaakvereniging al binnen zeven jaar kostbare DGT-klokken moet vervangen. Maar het is onaanvaardbaar als dat moet doordat schakers de klok onjuist gebruiken. Dan is er iets mis met het schaakspel. Daarop is maar één reactie mogelijk: de manier waarop de klokken wordt behandeld, moet veranderen. Schakers moeten voorzichtig omgaan met klokken. Schakers kunnen leren op de juiste wijze om te gaan met de klok. Hoe dat moet is te zien in het filmfragment van een partij snelschaak tussen Sofia Polgar en Victor Korchnoi in de Marshall Chess Club. Het gaat in dit filmpje om de manier waarop de spelers de klok indrukken: snel, zonder kracht te gebruiken. Filmpje afspelen Met dank aan Theo Dekker die bezoekers van www.utrechtschaak.nl op dit fragment attendeerde. En aan Xander Wemmers, webmaster van dat forum en eerste prijswinnaar in groep A van het Botwinnik rapidtoernooi 2001, die zo vriendelijk was voor mij die bijdrage in zijn archief op te zoeken. Mark Huizer verklaart op 21 april op dat forum dat hard slaan tijd kost. Hard slaan kost volgens hem meer seconden dan gewoon indrukken. Hard slaan kost inderdaad meer tijd dan op normale wijze een klok indrukken. Indien een speler namelijk met kracht op de klok slaat, moet hij eerst zijn arm omhoog brengen, om hem daarna naar beneden te laten gaan. Dat omhoog brengen kost extra tijd. Minder tijd kost het indien de hand van het schaakstuk horizontaal naar de klok gaat. Dat gaat dus een of meer seconden sneller. Iedereen kan dat zelf constateren. Op datzelfde forum staat dat Bosboom en Van Mil 'echt snelle spelers zijn die net niet hard in tijdnood slaan'. Wellicht zou iemand een videofilmpje van deze twee spelers kunnen maken waarin zij tegen elkaar snelschaken. Dit filmpje zou als voorbeeldfunctie breed verspreid kunnen worden. Opdat schakers ervan kunnen leren hoe met de klokken om te gaan. Zo kan er een beroep worden gedaan op het 'zelfreinigend vermogen' van de schakers zelf. 7. Optreden tegen onjuist gebruik Wat moet een scheidsrechter doen indien hij ziet dat een speler een klok onjuist gebruikt? Mag hij ambtshalve optreden, of alleen op verzoek van de tegenstander? 7.1 Optreden op verzoek Indien een tegenstander hinder heeft van de krachtige wijze waarop een speler de klok indrukt, kan een scheidsrechter uiteraard optreden op verzoek. 7.2 Eigenmachtig optreden Op grond van artikel 13.6 mag een scheidsrechter niet ingrijpen in een partij, tenzij in gevallen, beschreven in de FIDE-regels. Rijst de vraag op grond van welk artikel de scheidsrechter eigenmachtig mag ingrijpen. Artikel 13.2, tweede volzin, bevat die bepaling. De scheidsrechter moet zorgen voor goede spelomstandigheden en hij moet ervoor zorgen dat de spelers niet worden gehinderd. De Engelse tekst luidt duidelijker: 'He should ensure that a good playing environment is maintained and that the players are not disturbed.' Daar staat dus dat de scheidsrechter ervoor moet zorgen dat de goede spelomstandigheden worden gehandhaafd en dat de spelers niet worden gestoord. Voorafgaand aan de wedstrijd moet dus de scheidsrechter zorgen voor goede spelomstandigheden, en vervolgens moet hij erop toezien dat die tijdens de wedstrijd worden gehandhaafd. Goede spelomstandigheden zijn onder meer goede klokken. De klokken moeten tijdens de wedstrijd in goede staat blijven. Daarom is een scheidsrechter dwingend rechtelijk verplicht eigenmachtig in te grijpen als iemand de klok onjuist hanteert. 8. Straffen Indien een speler de klok onjuist behandelt, kan op grond van artikel 13.4 als straf gedacht worden aan: a. een waarschuwing; b. vermeerdering van de bedenktijd van de tegenstander; c. vermindering van de bedenktijd van de in overtreding zijnde speler; d. de partij verloren verklaren; e. vermindering van de punten in een partij, gescoord door de in overtreding zijnde speler; f. vermeerdering van de punten in een partij, gescoord door de tegenstander van de in overtreding zijnde speler tot het maximum beschikbare aantal punten in deze partij; g. een speler uitsluiten van de wedstrijd. Arrian Rutten heeft mij gemaild dat 'het vrij ongebruikelijk is om tijdstraffen op te leggen (behalve bij een onjuiste remiseclaim). In plaats daarvan kan beter de tijd van de niet in overtreding zijnde speler worden vermeerderd. Hierbij kun je - met verwijzing naar de procedure rond de onreglementaire zet - denken aan zo'n twee minuten extra tijd. Dat geldt dan in principe voor gewone partijen en bij rapidschaak; bij snelschaken kun je beter overwegen slechts één minuut toe te voegen.' Rutten hanteert meestal het volgende: - eerste keer: waarschuwing - tweede keer: laatste waarschuwing - derde keer: de partij verloren verklaren Rutten voegt eraan toe dat 'in overweging genomen moet worden in hoeverre je als scheidsrechter de partij verstoort wanneer je een tijds- correctie gaat toepassen. Hoe snel je dat ook kunt, het blijft toch storend voor beide spelers. Het uitdelen van een waarschuwing is dan nog het minst storend. Echter, het blijft altijd afhangen van de situatie en het oordeel wat te doen ligt dan ook bij de scheidsrechter. Deze zal moeten afwegen wat in de gegeven situatie het beste is,' aldus Rutten. Hoewel het naar mijn mening verkeerd behandelen van een klok erger is dan een mobiele telefoon af te laten gaan, is het niet gewenst onmiddellijk als straf een nul toe te kennen. Want van het toekennen van reglementaire nullen komt, zoals ook de praktijk leert, alleen maar ellende. Scheidsrechters zijn namelijk niet geneigd de zwaarste straf uit te delen. Het is dan ook goed dat er een opbouw in straffen wordt toegepast. Bij de eerste overtreding waarschuwen, bij herhaling van onjuist gebruik nog eens waarschuwen met vermelding dat dit de laatste maal was, en bij het derde onjuist gebruik de nul toekennen. Zie ook artikel 12.8. Een speler leert het nooit die pas na afloop van de partij een waarschuwing van de scheidsrechter ontvangt. Het waarschuwen achteraf heeft namelijk nauwelijks effect. Effectiever is de waarschuwing tijdens de wedstrijd. Dan wordt de speler gedwongen rustiger te spelen. 9. Het kwaad straft zichzelf Indien een speler te hard slaat, is het zijn eigen schuld dat de hendel of het palletje terugschiet. Als zijn eigen klok blijft lopen moet hij niet klagen, en vragen om een tijdscorrectie. Gesteld kan worden dat de klok eigenmachtig een passende tijdstraf heeft toegekend. In voorkomend geval hoeft de scheidsrechter slechts de spelers te vragen of de betrokken speler de klok krachtig heeft ingedrukt. Mochten zij dit beves- tigen, hoeft een scheidsrechter slechts uit te leggen dat krachtig een klok indrukken in strijd is met de FIDE-regels. 'Een klok kan daar niet tegen. Het is uw eigen schuld dat de klok is blijven lopen. Had u de klok maar beter moeten behandelen. Zo straft het kwaad zichzelf. Ik verbeter de tijden niet.' 10. Taak scheidsrechter De belangrijkste taak van een scheidsrechter bestaat uit gedragsbeïnvloe- ding van schakers. Zo moet een scheidsrechter voorafgaand aan de partij de spelers waarschuwen dat zij de klokken juist moeten behandelen. Indien blijkt dat er een cultuur bestaat dat klokken krachtig worden ingedrukt, moet de scheidsrechter in zijn openingstoespraak hier dieper op in gaan. Hij moet vertellen dat de klok met respect moet worden behandeld. Zoals in het maatschappelijk leven iedereen een belangrijke taak heeft bij het beschermen tegen vernielingen. Daarom moeten schakers zelf opletten om te voorkomen dat klokken kapot gaan. En daarnaast zijn scheidsrechters, die immers toezicht houden op de wedstrijden en in zekere zin gelegenheid bieden voor onjuist gedrag, verantwoordelijk in de bestrijding van dit gedrag. Het ingrijpen van een scheidsrechter is het uiterste middel. Als iedereen passief blijft, moet de scheidsrechter ingrijpen. 11. Tijden noteren door een scheidsrechter Tijdens een wedstrijd moet een scheidsrechter erop voorbereid zijn dat een klok kapot kan gaan. Daarom bestaat er een ongeschreven regel die luidt dat een scheidsrechter regelmatig - elk half uur - de verbruikte tijden moet noteren. Die informatie zou namelijk nuttig zijn als een klok defect is. Zo zou een scheidsrechter enige houvast hebben indien hij de klok moet vervangen. Hij kan zo 'met uiterste nauwkeurigheid bepalen welke tijden op de nieuwe schaakklok moeten worden aangebracht'. Echter, de ongeschreven regel is ondeugdelijk. De regel is nodeloze werk- verschaffing. De betrokken spelers weten doorgaans beter hoeveel tijden verbruikt is. De informatie van de scheidsrechter is verouderd op het moment waarop het probleem zich voordoet. Wellicht zijn er scheidsrechters die er ervaring mee hebben waaruit blijkt dat het wel nuttig is geweest. Mijn indruk is dat het zinloos werk is. Mijn advies aan scheidsrechters is, de tijden vooral niet te noteren! Want dat is niet zijn taak. Zou het dat wel zijn en een scheidsrechter niet hebben genoteerd, trekt hij het probleem naar zich toe. 'Scheidsrechter, het is uw schuld dat u niet 'met uiterste nauwkeurigheid' kunt bepalen welke tijden moeten worden aangebracht. U had regelmatig de tijden moeten noteren! Door dat na te laten, heeft u zich niet gedragen zoals van een goed scheidsrechter verwacht mag worden.' Een scheidsrechter moet daarop reageren: 'Het is niet mijn taak om tijden te noteren, dat is eerder uw taak. Artikel 12.2 luidt namelijk dat een speler het notatieformulier alleen mag gebruiken om de zetten, de kloktijden, een remiseaanbod en zaken betreffende een claim mag noteren. Welnu, nergens in de FIDE-regels staat dat een scheidsrechter op zijn eigen blaadje de kloktijden moet noteren. Ik kan daar trouwens niet aan beginnen, want op dit toernooi moeten twee scheidsrechters 150 schakers in de gaten houden. U hebt zelf nagelaten wat u had moeten doen. U had de tijden moeten noteren, u moet niet zeuren!' Vervolgens vraagt de scheidsrechter aan de betrokken spelers hoeveel bedenktijd zij denken dat ze nog hebben. Spelers weten echt wel hoeveel tijd ze ongeveer hebben verbruikt. Na hun informatie handelt hij naar eigen goeddunken. Mijn bezwaar is dat het regelmatig noteren van kloktijden niet de taak is van de scheidsrechter, maar die van de spelers. Een scheidsrechter mag niet het voorwerp worden van conflicten. 12. Het moderne schaakrecht Het moderne schaakrecht is erop gericht te komen tot het terugdringen van de overbodige taken van een scheidsrechter. Dit wordt bereikt door een bezinning op de taken van de scheidsrechter en daar waar dat mogelijk is, verantwoordelijkheden te leggen bij de spelers zelf in plaats van bij de scheidsrechter. Daarom moeten schakers zelf: a. hun klok juist behandelen; b. regelmatig kloktijden noteren. Het is de taak van de scheidsrechter de spelers dit bij het begin van de partij duidelijk te maken. En eigenmachtig ingrijpen indien een speler de klok onjuist behandelt. In dat geval zou ik als volgt handelen: - eerste keer: waarschuwing - tweede keer: laatste waarschuwing - derde keer: de partij verloren verklaren. © 2005 Pieter de Groot |
 VORIGE | VOLGENDE |
| SCHAAKRECHTSVRAAG |
|
Schaakrechtsvraag van de maand juli 2005: Een beweerdelijk kennelijk defecte klok. Lees verder |
|
WILT U REAGEREN? |
Pieter de Groot stelt een inhoudelijk reactie op de schaakrechtartikelen zeer op prijs. Natuurlijk kunt u ook vragen stellen over de behandelde onderwerpen. Pieter de Groot |
 |
