| DE RACE TUSSEN HET VOORGESCHREVEN AANTAL ZETTEN EN DE VLAGVAL |
|
Deel 1. Inleiding De aanleiding voor dit artikel is de partij tussen Vasily Ivantsjoek en Jan Smeets op 17 januari 2009, zie paragraaf 5 hierna. Er zijn situaties waarin een scheidsrechter zich heel strikt moet houden aan de FIDE-regels. Dat is bijvoorbeeld het geval tussen de race van 'het doen van het aantal voorgeschreven zetten' en 'de vlagval'. Een fractie van een seconde maakt het verschil tussen winst of verlies. Zo komt het schaakspel overeen met andere sporten waar tijd belangrijk is. De schaatser, de zwemmer, de hardloper die 0,001 seconden sneller is dan nummer twee en daardoor kampioen wordt. Het grensvlak van de regel. Dat zijn altijd de mooiste zaken. Drama. En alle blikken zijn gericht op de scheidsrechter. Die moet dan rustig en beheerst beslissen. Dan helpt het als hij de volgende klassieke gevallen kent. Er zijn dus situaties dat een scheidsrechter zich strikt aan de regels moet houden, terwijl er ook situaties zijn dat dat niet zo is. Vandaar dat discussië-ren over FIDE-regels in algemene termen vaak tot oeverloze ruzies leiden. De ene denkt aan een situatie waar het gewenst is strikt de regels te hand- haven, de andere aan een andere situatie waarin dat minder is. De ene denkt aan topschakers, de andere aan amateurs. In dit artikel behandel ik enkele gevallen. In volgende artikelen ga ik onder meer in op enkele beslissingen van competitieleiders, en over een voorval op het Hoogoventoernooi 1991. Overzicht van paragrafen: 1. Een daad van sportiviteit 2. De opvatting van grootmeester Donner 3. Tien vingers in de lucht 4. De vergissing 5. Tien minuten rondlopen en één seconde te laat 6. Een hartverscheurend drama 7. Bij het doen van de zet valt de vlag 8. Een scheidsrechterlijke fout 9. De metafoor van de veer 10. Sportiviteit? 1. Een daad van sportiviteit Hoewel het vallen van de vlag het verlies van de partij betekent, was het aan het einde van de negentiende eeuw normaal wanneer de tegenstander de speler opmerkzaam maakte op de naderende vlagval. Vergelijk het met het zeggen van 'schaak' als de koning schaak komt te staan. Dit behoorde in die tijd tot de ongeschreven regel van sportiviteit in de schaakwereld. Wit: James Mason Zwart: Siegbert Tarrasch Hastings 1895 Zie de partij  De norm is 30 zetten in twee uur per persoon. Stelling na 30. Dc3.  Wit heeft zwart al een paar keer gewaarschuwd dat hij moet zetten omdat anders zijn vlag valt. Echter, wit meent dat hij de dertigste zet al heeft ge- daan. Dat is een vergissing. Op het veld van de eerste zet heeft hij namelijk zijn naam geschreven. Wit wint de partij wegens tijdsoverschrijding. Deze zaak leidt tot opschudding. Is de beslissing van de scheidsrechter wel juist, zo vraagt men zich af? Is deze beslissing 'te gek voor woorden'? De waarden en normen zijn nog gericht op de inhoud van het schaakspel, 'op het bord', en niet op de regels, 'naast het bord'. Dat een speler op grond van omstandigheden buiten het bord een partij kan winnen maakt nog geen deel uit van het waarden besef. Dat dringt omstreeks die tijd pas door. Het is overigens dezelfde onzekerheid die optreedt bij elke nieuwe regel. Te vergelijken met de reglementaire nul bij het geluid van een mobiele tele- foon, en straks bij de nieuwe regel over het te laat komen. In het begin is het altijd even wennen. De nieuwe regel moet nog deel uitmaken van het waarden patroon van iedereen. Zodra dat is gebeurd, is het een wezenlijk onderdeel van het schaakspel. En is een terugkeer naar de oude situatie niet meer mogelijk. 2. De opvatting van grootmeester Donner Driekwart eeuw later zijn de waarden en normen veranderd. Grootmeester Donner heeft een andere opvatting over noteren en vlagval dan James Ma- son. Donner: 'Het gaat om een geval in Bugojno 1978 waarin Ljubojević in de partij tegen Bukić duidelijk verliest en omstreeks de 40e zet verloren staat. Echter, Ljubojević heeft tijdens de partij opgemerkt, dat Bukić per ongeluk tweemaal dezelfde zet heeft genoteerd. Omdat Ljubojević op dat moment al in de problemen zit, heeft hij deze foutieve notatie overgenomen. Na 40 zet- ten ziet Bukić dat zijn tegenstander ook al 40 zetten heeft genoteerd. Voor zijn - vermeende - 41ste zet neemt hij de tijd, tot zijn vlag valt. Onmiddellijk eist Ljubojević de partij op. De spelerscommissie bestaande uit Najdorf, Larsen en Karpov kent Ljuboje- vić het punt toe. Zij plaatsen de bijzondere aantekening dat het gedrag van Ljubojević als zeer onsportief moet worden gekwalificeerd. Larsen neemt daarbij een minderheidsstandpunt in: hij is van mening dat Ljubojević van het toernooi had behoren te worden uitgesloten. De opvatting van Donner: 'Persoonlijk kan ik die mening van Larsen niet delen. Op het verkeerd note- ren van de partij staan geen sancties in de regels en dus ook niet als men het opzettelijk doet, met geen ander oogmerk dan de ander te bedriegen. Wie het schaakspel wil vrijwaren van iedere vorm van bedrog of zwendel begrijpt er de essentie niet van! Het is in diepste wezen nu eenmaal meer een vaardigheid om een ander beentje te lichten dan zuivere wetenschap,' aldus Donner, De Koning, blz. 275 en 276. Laten we hopen dat de waarden en normen van Donner die van grootmees- ters zijn, en niet die van de amateurs. Het aantal geschillen dat een scheids- rechter moet beslechten kon dan wel eens hoog zijn. 3. Tien vingers in de lucht Indien beide spelers in tijdnood zijn is een scheidsrechter dwingend rech- telijk verplicht ervoor te zorgen dat de partij wordt genoteerd. Hij noteert zelf, of hij wijst een assistent aan dat te doen. Voorts is de scheidsrechter verplicht onmiddellijk de vlagval te melden. In de volgende partij pakt de scheidsrechter het niet goed aan. Uit The Life and Games of Mikhail Tal: Wit: Mikhail Tal Zwart: Jan Adamski Internationaal toernooi Lublin, Polen, 1974 Zie de partij Stelling na 40. Lc4+  'We raakten in ernstige tijdnood. Mijn tegenstander hield op met noteren omstreeks zijn 25ste zet, en ik ongeveer vijf zetten later. In het vervolg van de partij kon ik geforceerd remise spelen, maar dat had ik niet gezien. Ik blunderde een stuk. Adamski deed zijn zet, en ik zag dat het tijd was om op te geven. Op hetzelfde moment deed ik nog een zet, en de vlag van de tegenstander viel. De scheidsrechter die toekeek greep niet in, vandaar dat ik ervan uitging dat de 40 zetten waren gedaan in de afge- sproken tijdsduur. Terwijl ik mijn hand uitstak als teken van opgave, hoorde ik plotseling de stem van mijn vrouw. Zij sprak in het Lets: 'Heb je nieuwe regels gemaakt, of zo? Hij heeft verloren wegens tijdsoverschrijding!' Ik antwoordde in het Russisch dat de scheidsrechter daarop moet letten. Maar zij hield tien vingers in de lucht: zoveel zetten had mijn vrouw geteld. We speelden de partij na, en het bleek dat zwart inderdaad er niet in was geslaagd zijn 40ste zet te doen. Mijn tegenstander pakte mijn notatieformu- lier, herschreef deze, en liet zien dat hij... 42 zetten had gedaan. Het bleek dat Adamski eenvoudig een herhaling van zetten had toegevoegd, die tame- lijk belachelijk was. De scheidsrechter bevestigde dat er geen herhaling van zetten was geweest. Vervolgens werd de zaak voorgelegd aan de commissie van beroep, die op grond van het bewijs van 'ooggetuigen' van een aantal omstanders beves- tigde dat de partij was verloren wegens tijdsoverschrijding.' Tal wint de partij wegens tijdsoverschrijding. Hij wint het internationaal toernooi. 4. De vergissing Wit: Sipke Ernst (2512) Zwart: Martijn Dambacher (2429) Halve finale NK Schaken 2007 Hilversum, 7 januari 2007  Zojuist heeft zwart 39. ... Tc6 gedaan. Wit heeft nog 11 seconden voor zijn 40e zet, de eerste tussentijds tijdscontrole. Peter Boel: 'Hij meent echter dat hij de 40e zet al heeft gedaan. Echter, het blijkt dat hij een zet te weinig heeft gedaan en dus ook een zet te weinig had genoteerd. Een regel over- geslagen dus. En gaat door zijn vlag. Hij is daardoor uitgeschakeld voor het Nederlands kampioenschap.' 5. Tien minuten rondlopen en één seconde te laat  Wit: Vasily Ivantsjoek (2779) Zwart: Jan Smeets (2601) Corus schaaktoernooi 2009 Wijk aan Zee, 17 januari 2009 71ste Corus-schaaktoernooi, eerste ronde Hans Ree, NRC 19 januari 2008 Gert Ligterink, De Volkskrant van 19 januari 2008 Sjaak van de Groep, Trouw van 19 januari 2008 'Ivantsjoek was tien minuten te laat aan zijn partij begonnen. In het contract van de spelers is een nieuwe clausule opgenomen: wie te laat komt krijgt een boete. Ivantsjoek was op tijd, maar zodra de gong had geklonken stond hij weer op van zijn bord om tien minuten rond te lopen tot de fotografen weg waren. Aanvankelijk leek het tijdverlies hem geen kwaad te doen, want hij kwam al snel op groot voordeel. Maar toen hij een gouden kans had laten lopen en de zaak niet meer zo duidelijk was, kreeg Ivantsjoek nijpend tijdgebrek. Ook Smeets had niet veel tijd meer, maar hij hield goed stand en had een gelijke stelling bereikt toen Ivantsjoek op de veertigste zet de tijd overschreed. Aan het begin van de partij had hij tien minuten achteloos weggegeven, en aan het eind kwam hij net een seconde tekort,' aldus Hans Ree. 'Hij mag wel opschieten, dacht ik nog,' zei Smeets na afloop. 'Maar ik wist zeker dat hij het zou halen. Het schijnt dat hij eens acht zetten in vier secon- den heeft uitgevoerd.' Dat lukte ditmaal niet. Tijdens het uitvoeren van de 40ste zet overschreed Ivantsjoek de tijd die hij verspilde aan het begin van de ronde,' schrijft Gert Ligterink. 'Smeets: 'Het was geen mooie partij en ik moest behoorlijk keepen. In het middenspel maakt ik een fout die niet werd afgestraft, maar aan het eind was de partij absoluut remise. Gelukkig ging hij door zijn vlag,' glundert hij,' tekent Sjaak van de Groep op. 1. c4 c6 2. Pf3 d5 3. d4 Pf6 4. Pc3 e6 5. Lg5 dxc4 6. a4 Lb4 7. e4 Lxc3+ 8. bxc3 Da5 9. e5 Pe4 10. Ld2 Dd5 11. Dc2 c5 12. Le3 cxd4 13. cxd4 Da5+ 14. Pd2 Pxd2 15. Lxd2 Dd5 16. Dxc4 Dxc4 17. Lxc4 Pc6 18. Lc3 Pe7 19. a5 Ld7 20. Lb4 Tc8 21. Le2 Pc6 22. Lc5 Pxe5 23. Tb1 Pc6 24. Txb7 Pxa5 25. Txa7 Pc6 26. Tb7 Pd8 27. Tb3 Lc6 28. 0-0 Pb7 29. La3 Kd7 30. Tc1 Pd6 31. Tb6 Pf5 32. d5 exd5 33. Lg4 g6 34. Lb2 The8 35. Lxf5+ gxf5 36. f3 Te2 37. Ld4 Td2 38. Le3 Td3 39. Lf4 d4 40. Te1 De vlag van wit valt. 0 - 1. Stelling na 40. Te1  Volgens Ligterink viel de vlag van Ivantsjoek bij het uitvoeren van zijn 40ste zet. Wellicht kwam Ivantsjoek minder dan é:én seconde tekort. 6. Een hartverscheurend drama Wit: Vasily Ivantsjoek (2779) Zwart: Teimour Radjabov (2761) Corus schaaktoernooi 2009 Wijk aan Zee, 19 januari 2009 71ste Corus-schaaktoernooi, derde ronde Hans Ree, NRC 20 januari 2009 'Ivantsjoek pakte de Konings-indische verdediging van Radjabov in grote stijl aan. Eerst een aanval op de damevleugel die hem met een toren diep in de vijandelijke stelling bracht, daarna agressie aan de andere kant van het bord. Al hield Radjabov zich taai, het leek erop dat Ivantsjoek aan een stra- tegisch meesterstukje bezig was. Toen kwam de tijdnood, juist toen de stel- ling uiterst scherp was geworden en nauwkeurig rekenen vereiste. De laat- ste seconden op Ivantsjoeks klok verstreken. Zou hij de tijdcontrole op de veertigste zet halen? Hij haalde het, maar dodelijk gewond. In de laatste zetten waren bij hem een stuk, een dame en een toren verdwenen. Na zo'n verschrikking heeft de emotionele Ivantsjoek slechts één wens: zo snel mogelijk de toernooizaal uit om buiten een lantaarnpaal uit de grond te rukken of met zijn jammerklacht de golven van de Noordzee te bedaren. Als er op dat moment in Wijk aan Zee een dopinginspecteur was opgedoken met een oneerbaar voorstel, zoals vorig jaar bij de Olympiade, dan was Ivantsjoek net als toen dwars door hem heen gelopen zonder hem te zien,' aldus Hans Ree. 1. d4 Pf6 2. c4 g6 3. Pc3 Lg7 4. e4 d6 5. Le2 0-0 6. Pf3 e5 7. 0-0 Pc6 8. d5 Pe7 9. b4 Pe8 10. a4 f5 11. a5 Pf6 12. Lg5 Ph5 13. exf5 gxf5 14. Dd2 Pf6 15. c5 Ld7 16. b5 Le8 17. c6 b6 18. Ph4 Bf7 19. Ld3 Lg6 20. f3 De8 21. Kh1 Kh8 22. Lc2 Df7 23. g4 Pfg8 24. Ta4 Tae8 25. axb6 axb6 26. Ta7 Tc8 27. Pxg6+ Dxg6 28. Tg1 Df7 29. Tg3 e4 30. Pe2 Pf6 31. Pf4 exf3 32. gxf5 Pfxd5 33. Txf3 Pxf4 34. Dxf4 Lf6 35. Lb3 Dh5 36. Lxf6+ Txf6 37. Le6 Tcf8 Stelling na 37. ... Tcf8  38. Txc7 Txe6 39. fxe6 Txf4 40. Txf4 Dd5+ 41. Kg1 Dg5+ 0 - 1. 7. Bij het doen van de zet valt de vlag Wit: Nigel Short (2655) Zwart: Jan Timman (2562) 6th Staunton Memorial London 9 augustus 2008 Lees verder 1. e4 e5 2. Pf3 Pc6 3. Lb5 Pf6 4. 0-0 Pxe4 5. De2 Pd6 6. Lxc6 dxc6 7. Dxe5+ De7 8. Da5 Dd8 9. Dc3 Pf5 10. Te1+ Le6 11. Db3 Tb8 12. Txe6 fxe6 13. Dxe6+ Pe7 14. Pc3 Dd7 15. De3 b6 16. d4 Kd8 17. Pe5 De6 18. Pe4 h6 19. Db3 Dxb3 20. axb3 Kc8 21. Txa7 Tb7 22. Ta1 Tb8 23. Ta7 Tb7 24. Ta1 Tb8 25. h4 Tg8 26. Ta7 Tb7 27. Ta4 Tb8 28. Lf4 Pd5 29. Lg3 Kb7 30. Pg6 Te8 31. f3 Pf6 32. Le5 Pxe4 33. fxe4 h5 34. Kf2 Ld6 35. Lxd6 cxd6 36. Ke3 Te6 37. Pf4 Te7 38. d5 c5 39. Pe6 Tf7. Wit voert zijn zet 40. Ta1 uit.  Terwijl wit daar mee bezig is, valt zijn vlag: 0 - 1. 8. Een scheidsrechterlijke fout Wit: Viktor Korchnoi Zwart: Vlastimil Hort Wijk aan Zee, Hoogoventoernooi 1983 Laatste, 13de ronde British Chess Magazine 1983, blz. 99 en 245 Zie de partij Korchnoi en Hort hebben hun 35e zet genoteerd als de Poolse scheidsrechter Wladyslaw Litmanowicz zijn routine controle uitvoert. Hij constateert dat bei- de spelers 35 zetten hebben gedaan. Beide spelers hebben nog 20 minuten bedenktijd voor de tussentijdse tijdscontrole op de 40ste zet. De scheids- rechter constateert daarna dat de spelers hun 36e, 37e, 38e, 39e en 40e zet doen. Op dat moment ziet de stelling er als volgt uit:  Vervolgens vertelt de scheidsrechter aan Korchnoi dat hij zijn volgende zet in een verzegelde envelop moet stoppen. 'En prompt gaat Korchnoi er goed voor zitten om na te denken.' Even later valt de vlag van Korchnoi. Echter, de bordenjongen en de journalisten ontdekken dat er slechts 39 zetten zijn gedaan. De bordenjongen gaat naar de toernooidirecteur, Piet Zwart, en vertelt wat er aan de hand is. Het blijkt dat Korchnoi heeft vergeten de ruimte bij de 20ste zet in te vullen. En dat Hort zijn 32ste zet twee keer heeft genoteerd. De scheidsrechter verklaart de partij voor Korchnoi verloren. Mijn commentaar Hoewel de scheidsrechter een fout maakt, houdt hij zich daarna strikt aan de regels. Daarvan wordt Korchnoi het slachtoffer. Korchnoi had de scheids- rechter en of de organisatie aansprakelijk kunnen stellen voor de schade. Ik denk dat een andere oplossing rechtvaardiger is. Het gaat om een scheidsrechterlijke dwaling. En om het beginsel 'een man een man, een woord een woord'. Ook een scheidsrechter moet zijn toezegging nakomen, of verwachtingen die hij heeft gewekt honoreren. Nu Korchnoi op grond van de laatste volzin van artikel 13.3 de beslissing van die scheidsrechter op- volgt, mag hij bij onjuistheid daarvan niet de dupe worden. De scheidsrechter had zijn excuses moeten aanbieden aan beide spelers. Hij had moeten verklaren dat hij een fout heeft gemaakt, iets wat hij betreurt. Nu Korchnoi daarvan niet het slachtoffer mag zijn wordt het spel zo verder gespeeld. Ook al is de norm met één zet te weinig niet gehaald. Dit alles komt voor de verantwoordelijkheid van de scheidsrechter. Die verantwoor- delijkheid houdt in: imagoschade. 9. De metafoor van de veer Wit: Ivan Sokolov (2655) Zwart: Daniel Stellwagen (2600) Hilversum, 17 juni 2007 Nederlands Kampioenschap Hans Ree, NRC 18 juni 2007 Zie de partij De ontsnapping van Stellwagen was nog dramatischer. 'Hij had zich tegen Sokolov lange tijd keurig verdedigd, maar deed toen in tijdnood een zet die onmiddellijk materiaal kostte. Die zet mag je beslist niet doen, had hij kort daarvoor nog tegen zichzelf gezegd. Het onverwachte buitenkansje steeg Sokolov misschien naar het hoofd, want een paar zetten later liet die de winst weer glippen. De winnende zet was niet zo moeilijk te vinden geweest en hij had er alle tijd voor, want de tijd- controle was al gehaald. Je ziet zoiets vaak. Gespannen als een veer doen de schakers in razende tijdnood vaak de goede zetten en als ze daarna weer genoeg bedenktijd hebben, verslappen ze en doen ze iets verkeerd,' ver- klaart Hans Ree. Stelling na 35. ... Pf6  De laatste zet van zwart was '35. ... Pd5-f6, een zet waarvan Stellwagen wist dat hij hem niet moest doen, maar dat was hij even vergeten. Er volgde 36. Lb4+ Td6 37. Tf4 Ld4 38. Lxd6+ Dxd6 39. Db7 g5 40. hxg5 hxg5 41. Tf3 g4 42. Td3 De5 43. Ta8. Dit ligt voor de hand, maar het is minder goed. Met 43. Ta7 had wit gewonnen,' aldus Ree. Na de 53e zet van wit komen de spelers remise overeen. 10. Sportiviteit? In de finale van het Open Section van the Susan Polgar National Open Blitz Championship, 18 februari 2007, spelen twee spelers om het kampioen- schap. Uit een verslag van Suzan Polgar: 'FM Paul Truong heeft een winnende stelling en een volle minuut bedenktijd. Door een berekeningsfout loopt zijn aanvalsplan stuk. Hij verliest materiaal. Vervolgens gaat het verloop van de partij razend snel, 'lightning speed'. Op de 79ste zet van Paul Truong valt de vlag van de tegenstander. De be- denktijd van Paul zelf bedraagt op dat moment 0:08 (minder dan één minuut bedenktijd)! Nadat Paul wijst op de tijdsoverschrijding, slaat zijn tegenstan- der de laatste pion van Paul. Omdat het verloop zo snel is gegaan is er een kort moment van verwarring over de vraag wat het eerst was: het slaan van de pion of de vlagval. Omdat het gaat om het kampioenschap kijken drie scheidsrechters toe. Unaniem zijn zij van mening dat de vlag eerder is gevallen dan het slaan van de pion. De tegenstander van Paul is erg van slag, omdat hij remise miste met minder dan één seconde en een halve zet. Wanneer hij dit ziet, wendt Paul zich tot de scheidsrechters en vraagt: 'Nu dit geen toernooi is voor USCF-ratingen maar slechts een toernooi voor plezier, mag ik mijn tegenstander nu remise aanbieden?' De scheidsrechters menen dat dit niet geoorloofd is indien het gaat om een USCF-ratingen toernooi. Maar nu het gaat om een ander toernooi mag hij doen wat hij wil. Dan wendt Paul zich sportief tot zijn jongere tegenstander en zegt: 'Je hebt uitstekend gevochten en je verdient remise. Ik bied je deze aan.' Remise wordt aanvaard. Een van de omstanders verklaart dat dit behoort tot het hoogste niveau van sportiviteit dat zij ooit heeft gezien in de schaakwe- reld. Zij vindt ook dat dit een grote les is voor haar leerlingen om te zien. Zij is namelijk schaakdocent van een van de meest beroemde schaakteams van het land. Veel anderen denken er ook zo over en dat vind ik ook,' aldus Susan Polgar. Susan Polgar vraagt de lezers of het gebaar van Paul Truong sportief is. Enkele reacties:
© 2009 Pieter de Groot |
 VORIGE | VOLGENDE |
|
WILT U REAGEREN? |
Pieter de Groot stelt een inhoudelijk reactie op de schaakrechtartikelen zeer op prijs. Natuurlijk kunt u ook vragen stellen over de behandelde onderwerpen. Pieter de Groot |
